فهرست کنیه‌ها و لقب‌های امام علی (ع) مجموعه لقب‌ها و کنیه‌های علی (ع) امام اول شیعیان است که در منابع متعدد شیعه و اهل سنت آمده است. علی‌اصغر شکوهی در اسماء و القاب امیرالمومنین، بیش از ۳۰۰، [۱]علامه هادی بن ابراهیم در البروج فی اسماء امیرالمومنین تا ۲۹۰ [۲]و ثابتی در القاب و صفات مولای متقیان، بیش از ۵۹۰ عنوان اسم، لقب و صفت [۳]را برای امام شمرده‌اند.

اسدالله، امیرالمؤمنین، زوج البتول، ساقی کوثر، صاحب اللواء، حیدر کرار، یعسوب الدین و ابوتراب از القاب مشهور امام علی (ع) است.

بنا بر آنچه در منابع متقدم و متأخر درباره القاب و کنیه‌های امام علی (ع) آمده، فهرست آن‌ها به‌ترتیب حروف الفبا به این شرح است:

 

  برای دریافت این پوستر در اندازه بزرگتر اینجا کلیک کنید کنیه‌ها

ابو الاَئمه	ابوتراب	ابو الحسن	ابو الحُسین	ابوالحَسَنین
ابوالریحانتین	ابوالسبطین	ابو شُبَّر	ابو الشهداء	ابو العتره
ابوالقاسم	ابو القَصَم (قصم به کسی گفته می‌شود که با هر چه برخورد کند، آن را در هم می‌کوبد)[۴]	ابو محمد	ابو المؤمنین	ابو النورَین

 

  برای دریافت این پوستر در اندازه بزرگتر اینجا کلیک کنید القاب

لقب	معنا
ابوالیَتامی والمساکین	پدر یتیمان و بینوایان
اسدالله	شیر خدا
اسدالله الغالب الکرار	شیر خدا (نماد شجاعت و دلاوری)
اَخُ الرّسول	برادر پیامبر
اَذان
اُذُن الله الواعیه	گوش شنوای خدا
ازْهَدُ الزّاهِدین	بی‌رغبت‌ترین زاهدان به دنیا
اسـمُ اللّه‌ِ‌ الرَضیّ‌	نام‌ پسندیده خـدا
اصَلُ القَدیُم	گوهر دیرینه
امیرالبَرَرة	امیر نیکان
امیر الجُیُوش	فرمانده لشگرها
امیرالمؤمنین	فرمانده و رهبر مسلمانان
امیرالنَّحْلِ	امیر مؤمنان و شیعیان (نحل به‌معنای زنبور عسل است و شیعیان به زنبور تشبیه شده‌اند.)
امام	پیشوا و رهبر
امامُ الاَبرار	پیشوای نیکان
امام الاتقیاء	پیشوای پارسایان
امام الاولیاء	پیشوای دوستان خدا
امام الاُمة	پیشوای امت پیامبر
امام البَریه	پیشوای آفریدگان خدا
امام الحق	پیشوای حق و راستی
امام خلق الله	پیشوای آفریدگان خدا
امام الصّالِحین	پیـشوای شـایستگان
امام القَوم	پیشوای مردم
امام المتّقین	پیشوای پارسایان و تقوا پیشگان
امام المـُخلِصین	پیشوای بـی‌آلایشان
امام المرحومین	پیشوای مهریابان و مهر‌آوران
امام المسلمین	پیشوای مسلمانان
امام المؤمنین	پیشوای دین‌داران
امام ذَوِی الألباب	پیشوای‌ خردمندان‌
امام النّاصِحُ	پیشوای خیرخواه
اَمینُ الرّسول	رازدار پیامبر(ص)
اَنزع البَطین	کسی که از شرک و دو گانه‌پرستی جدا و از علم و دانش پُر گشته
اَنیسُ المُؤمنین	دوست و همراه دین‌داران
اَورَعُ الْمُبین	زاهدترین و روشنگر فضائل و کمالات
اَوَّلُ العابِدینَ‌	اولین عبادت‌کنندگان
اَوَّلُ القَومِ اسلاما	نخستین کسی که اسـلام را پذیـرفت‌
اَوَّلُ مـَظْلُوم	نخستین کسی که در راه خدا ستم دیده
اَوَّلُ مـَن آمـَنَ بـِاللّه‌ِ	نـخستین کـسی کـه به خدا ایمان آورد
اَوَّلُ مَن غُصِبَ حَقُّهُ	نخستین کسی که حقّش غصب شد
اَعْلَمُ الرّزین	کسی که در کمال علم و دانایی قرار دارد
آمر بالمعروف	امر کننده به خوبی
ابو اللِّواء	صاحب پرچم
اَشرفُ المَکین	شریف‌ترین در نَسَب و حَسَب
اَشْجَعُ المَتین	شجاع‌ترین و صاحب متانت و قوّت
اَصلَعُ الاَمین	به‌دور از شرک و مورد اعتماد امت
بابُ اللّه‌ِ	باب رحمت پروردگار
باب الحطّة	باب عفو کننده خدا
بابُ حِکْمَة ربّ العالمین	درِ علم و حکمت پروردگار
بابُ المقام	درگاه مقصود
باب مدینةُ الْعِلم	درِ شهر علم
باب دار الحکمة	درِ شهر علم و حکمت
بَحْرُ العِلْمِ المَسجُور	دریای جوشان و لبریز دانش
بَحْرُ العُلُومِ	دریای دانش‌ها
بَدْرُ‌ المُضیُّ	ماه درخشان
بُرهانُ الْمـُنیر	برهان نـوربخش
بیضة البَلَد	کسی که در شهر خود یگانه و بزرگ است و همتایی ندارد و دیگران حول او می‌گردند
تالی کتاب اللّه‌	دنباله‌رو‌ کتاب‌ خدا‌
حَبْل‌ُالله المَتین	ریسمان استوار خدا
حُجَّةُالله	حجت خدا
حُجَّةُ‌ الأبرار	حجّت نیکان
حُجَّةُ الخِصام	دلیل قاطع‌ بر‌ خصومت‌کنندگان
حافظ لحدودالله	نگبان حدود الهی
حَیدرة	به معنای شیر و کنایه از شجاعت و دلاوری
حَلیفُ الِمحراب	ملازم محراب
خاتم الوَصیّین	آخرین وصی
خازِنُ عِلْمِ اللّه‌	خزانه‌دار دانش خداوند
خاصَّةُ اللّه‌	برگزیده خدا
خالِصَةُ الرَّسول	چکیده پیامبر
خلیفةالله	جانشین خدا بر روی زمین
خلیفة رسول‌الله	جانشین رسول خدا
خیر البریة	بهترین مخلوق خدا
خیر الأوصیاء	بهترینِ سرپرست‌ها
خاصِفُ النّعل	وصله‌زننده کفش (کنایه از تواضع)
خَلیل‌َالله	دوست خداوند
دابّةُالأرض	جدا کننده کافر از مؤمن
دَوحَةُ الهاشمیّة	درخت شکوفان و تنومند خاندان هاشمی
دَیّانُ الدّین‌	حاکم‌ قیامت
ذو القَرْنَین هذه الاُمّه	ذوالقرنین امت پیامبر
ذو النّورین	دارای دو نور (زینب و ام‌کلثوم)
ذِکر	یاد؛ کسی که یاد کردنش عبادت است.
رایةُ الْهُدی	پرچم هدایت
‌ رُکْنُ الأولیاء	اساس دوسـتان‌ خدا‌
رفیق
زوج البتول	همسر فاطمه زهرا(س)
زَینُ الصِّدّیقینَ	زینت راستی‌پیشگان‌
زَیْنُ المُوَحِّدینَ النُّجَباء	زینت یکتاپرستان نجیب
ساقی کوثر	کسی که از حوض کوثر دیگران را سیراب می‌کند.
سامِعُ السِّرِ و النَّجوی	شـنونده راز و نیاز
سِدْرَةُ‌ المُنْتَهی	جایگاه یا درختی در آسمان که در قرآن و حدیث معراج به آن اشاره شده است.
سراجُ المُنیر	چراغ فروزان (نماد روشنگری و هدایت)
سِرُّ اللّه	راز پروردگار
سیف‌الله	شمشیر خدا
سَیْفُ رَسول‌الله	شمشیر رسول‌خدا
سَفینةُ النَّجَاة	کشتی نجات
سید العرب	بزرگِ قوم عرب
سید البَرَرَة	بزرگ نیکو‌کاران
سید المسلمین	بزرگِ مسلمانان
سید الأوصیاء	بزرگ پیامبران
سید الوصیین	آقا و بزرگِ اوصیاء
سید النجباء	آقای بزرگ‌زادگان
سعید	سعادتمند، مبارک
شاهدٌ لِرَسول‌ِالله	گواه و دلیل برای پیامبر(ص)
شبیه هارون	همانند هارون(ع)؛ همان طور که هارون برادر موسی(ع) بود امام علی(ع) نیز برادر رسول اکرم(ص) است.
شَجَرَةُ التَّقوی	درخت تنومند و سربلند پرهیزکاری
شِهابُ الثاقب	شهاب شکافنده
صدیق اکبر	صدیق به کسی می‌گویند که در کردار و گفتار، راست و درست باشد و تصدیق‌کننده حق است
صدّیق اَعظم	بسیار راست‌گو
صراطُ المستقیم	راه راست
صاحب اللواء	پرچمدار
صاحبُ العصاء	مولای مردم
صاحب القَضایا	صاحب قضاوت‌ها
صالح المؤمنین	بهترین مؤمنان (در آیه ۴ سوره تحریم، بنابر قول برخی از مفسران شیعه[۲۳] [۲۴] و سنی[۲۵] مراد از عبارت صالح المومنین، امام علی است.)
صَفْوَة اللّه	دوست وفادار خداوند
طَریقُ المُستقیم	راه راست
عَلَمُ التُّقی	پرچم پرهیزکاری‌
عَلَم الهادی	پرچم هدایت (نماد روشنگری و هدایت)
عَمُودُ الدِّین	ستون دین
عُروَةُ اللّه الوُثقی	دستاویز محکم الاهی
عِصمَةُ الأولیاء	زمام دوستان خدا
عـَیبَةُ عـِلْمِ اللّه‌	رازگاه دانش خدا‌
غُرّةُ المهاجرین	جلودار مهاجران
فاروق	روشن‌گر و جداکننده حق از باطل
فاصل الفَضَاء
فاصل القَضَاء	کسی که درباره قضاوت‌ها حکم قطعی می‌دهد.
فارِسُ العَرَب	جنگجوی عرب
قرآن ناطق	قرآن گویا
قائد	رهبر و پیشوا
قائدُ الغُرِّ المُحَجَّلین	پیشوای روسفیدان و مه‌جبینان
قائدُ الاُمّة الی الجنة	پیشوای امت به‌سوی بهشت
قائدُ المُتّقین	پیشوای پرهیزکاران
قائدُ البَرَرَه	پیشوای نیکوکاران
قاصِمُ الکَفرَةِ	شکننده کافران
قَسیمُ الجَنَّة و النَّار	قسمت‌کننده بهشت و دوزخ
قَصْدُ السَّبِیل	هدایت‌کننده به راه راست و درست
قاتِلُ الفَجَرَة	از بین‌برنده فاجران و جنایتکاران
قاتِلُ النّاکِثین و المارِقین و القاسِطین	از بین‌برنده ناکثین و مارقین و قاسطین
قَاضِی دَیْنِ رسول‌الله	ادا‌کننده قرض و وام پیامبر خدا
قَرْمُ الْحَدِیدُ	بزرگ‌مرد
کاشِفُ الْکرُوب	برطرف‌کننده
کرّار غیر الفرّار	حمله‌بَرَنده‌ای که فرار نمی‌کند
کَنَفُ الفُقَراء	حامی تهیدستان
لِسانُ الصّدق	زبان راست‌گفتار
مرتضی	پسندیده‌شده (خداوند او را پسندید و از او خشنود شد)
مُختار	برگزیده (زیرا خدای تعالی او را بهترین نفر برگزید)
مَنهَجُ الواضِح	راه آشکار
محَجَّة البیضاء	راه روشن
محَجَّة الکبرَی
محَجَّة الواضِحَةُ	راه پیـدا
مَظْهَرُ‌ العَجائب	مظهر شگفتی‌ها
مُنْفِق	انفاق‌کننده
مُشْتَریٰ نَفْسَه	كسى كه جانش را [براى خشنودى خدا] مى‌فروشد (اشاره به آیه لیلة المبیت)
مَعْدِنُ الحِکْمَة
مولی	پیشوا و سرور
مُنْجِز الْوَعْدِ	کسی که به وعده خود وفا می‌کند
مَارِدُ الْجَانِّ
مولی کلّ مؤمن و مؤمنة	پیشوای هر مرد و زن مؤمن
مُفَرّجُ الکَرب	رفع‌کننده غم و اندوه
مِحْنَةُ الْکبْرَی
مُهْلِک الْجَان
مُفْتِی الْقُرُون
مُکرُّ الْکرَّات
مُدِیلُ الدَّوْلَات
مَبیدُ الشرک	نابود‌کننده شرک و دوگانه‌پرستی
مَولَی الْمؤمنین
میزانُ الأعْـمال	تـرازوی اعمال
نَبَأُ العَظیم	خبر بزرگ
نَقْدُ السّبیل
نعمة
ناهی عَنِ المُنکَر	بازدارنده از بدی‌ها
ناصرُ لِدین‌ِالله	یاور دین خدا
نَفْسُ الرّسول	جانِ پیامبر(ص)
وَصی	ولی و سرپرست
وَفی	کسی که به وعده خود وفا می‌کند
وجه‌الله	صورت خدا
وزیر
ولی‌الله
هادی	هدایت‌گر
یَعسوب‌ُ الدّین	سرپرست و جلودار مؤمنان

  برای دریافت این پوستر در اندازه بزرگتر اینجا کلیک کنید   پانویس شکوهی قوچانی، اسماء و القاب امیرالمومنین، ۱۳۸۵ش. علامه هادی بن ابراهیم، البروج فی اسماء امیرالمؤمنین، ۱۳۸۷ش. ثابتی، القاب و صفات مولای متقیان، ۱۳۷۷ش. المعجم الوسیط، واژه قصم رشاد، دانش‌نامه امام علی،۱۳۷۷ش، ج۱۰، ص۳۳۱ تا ۳۷۵. مناقب آل ابی طالب، ج۳، ص۳۳۳و۳۲۸. خصیبی، الهدایة الکبری، ۱۴۱۱ق، ص۹۳. ابن طاووس، الیقین،۱۴۱۳ق، ص ۲۹۱. اسکافی، منتخب الأنوار، ۱۳۸۰ش، ص۵۲ و ۵۳. شاذان بن جبرئیل، الروضة، ۱۴۲۳ق، ص۲۳۲و۲۳۳. طبرسی، إعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۰۷. حموی، أنیس المؤمنین، ۱۳۶۳ش، ص۸۳. سبط بن الجوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۲۶ق، ص ۱۶-۵۰. خنجی، وسیلة الخادم، ۱۳۷۵ش، ص۱۱۴. العاصمی، العسل المصفی، ج۲، ص۳۷۱. ابن طاوس، التحصین، ۱۴۱۳ق، ص۵۴۲ عاملی، التتمة فی تواریخ الأئمة (ع)، ۱۴۱۲ق، ص۴۷ و ۴۸. ابن شاذان، کتاب الفضائل، ص۱۷۲. بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۲۲ق، ح۵۹۲۴، ح ۱۲۵۸. قندوزی، ینابیع المودة، ۱۳۸۴ق، ج۱، ص۲۴۱. طبری، فضائل علی بن ابی طالب و کتاب الولایه، ۱۳۷۹ش، ص۷۵ شهرابی فراهانی، علی علیه السلام در آیینه نامها، کنیه‌ها و القاب، ۱۳۸۶ش. قمی، تفسیر قمی، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۳۹۳ عروسی حویزی، تفسیر نورالثقلین، ج۵، ص۳۷۰، ح۱۰ و ۱۱ و ۱۴. سیوطی، الدّر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۸، ص۲۲۴.