علم منهای دین قدرت داوری در قضایای ارزشی را از دست می‌دهد/عقلانیتی که بتواند ارتباط بین علم و دین را بیان کند وجود ندارد

مدير مرکز تدوين متون بنياد بين المللى علوم وحيانى اسراء گفت: وقتی که علم از دین جدا می‌شود، قدرت داوری در قضایای ارزشی را از دست می‌دهد، علم از دین کنار می‌رود، عقل از هر دو مورد این‌ها کنار می‌رود؛ علم که از دین جدا شد، پوزیتویسم هم عقل را کنار زد.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی خبر قم به نقل از  ستاد خبری «نشست هم‌اندیشی علم دینی»، حجت‌الاسلام والمسلمین قاسم جعفرزاده، به عنوان مقرر دیدگاه حضرت آیت الله جوادی آملی، امروز در «نشست هم‌اندیشی علم دینی» که در بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی در مشهد مقدس در حال برگزاری است، اظهار داشت: بر هم آوایی و تمرکز بر اشتراکات و برجسته سازی اشتراکات و ارائه طرق علمی تأکید می‌کنم تا اینکه مشترکات را برجسته کنیم و افتراقات را حل کنیم، چون در مقابل، جبهه مخالفان علم دینی که ابایی ندارند با صدایی رسا و آشکارا در تریبون‌های سیاسی، مخالفت خود را اعلام می‌کنند، انسجام شکل بگیرد.

وی در ادامه افزود: رویکردهایی که بحث و مطرح می‌شود در چند شاخه اصلی قابل دسته‌بندی است و برخی نظریات اندیشمندان دیگر می‌تواند ذیل نظر استاد جوادی آملی قرار بگیرد، نکته اول اینکه رویکرد آیت الله جوادی، نسبت به علم موجود کاملا انتقادی است، برخلاف برخی اشکالات مستشکلان که نظریه علم دینی ایشان را در عرصه تجربی و انسانی، همراه با علم موجود دانسته‌اند.

مدير مرکز تدوين متون بنياد بين المللى علوم وحيانى اسراء گفت: در نظر ایشان علم مسیر درست خودش را طی نکرده است، علم بما هو علم اسلامی است و علم موجود مسیر درست علم را طی نکرده و یک دلیل، تأثیرپذیری از فلسفه‌های الحادی است و دیگر ضمیمه شدن به لایه‌های عقلانی یا وحیانی فرهنگ غربی است که تصویری نامتجانس از علم ارائه داده است.

وی ادامه داد: تحول در علم و تولید علم دینی الزامات و اقداماتی لازم دارد، از جمله باور به تنوع دستگاه ادراکی بشر و اعتقاد به اینکه هر مرتبه‌ای از مراتب ادراکی بشر به محدوده‌ای از عالم دست پیدا می‌کند، نه اینکه یک مرتبه بتواند همه لایه‌های عالم را به دست بیاورد.

جعفرزاده خاطرنشان کرد: در بحث ریشه‌های تلقی معیوب از علم، تحریف ادیان وقتی به صورت گسترده‌ای از طریق عقل صورت می‌گیرد، دین از عرصه علمی کنار می‌رود، دانشمندان دینی بخاطر اینکه دفاع از ساحت دین کنند در مقابل نقدهای جدی و علمی دانشمندان علوم تجربی، که متوقف در ابعاد خودشان نبودند و در متافیزیک هم اعلام نظر می‌کردند، علم را از دین جدا کرده‌اند.

وی تأکید کرد: نتایجی که به‌دست می‌آید، این است که در نخست، علوم، قدرت داوری در قضایای ارزشی را از دست می‌دهد، علم از دین کنار می‌رود، عقل از هر دو مورد این‌ها کنار می‌رود، علم که از دین جدا شد، پوزیتویسم هم عقل را کنار زد، عقلانیتی که بتواند ارتباط بین علم و دین را بیان کند وجود ندارد.

محقق و پژوهشگر حوزه علمیه گفت: نگاه طبیعت زده و حس‌گرا، برای علوم، مبدأ و هدف و غایتی قائل نبود، علم را نه افاضه الهی بلکه «من عندی» می‌دانستند، درباره اصلاح رویکرد دقیق، نخست دین باید به دامن هستی شناسی دین برگردد که عقلانیت لازم و شایسته خود را بیان کند.

وی افزود: دین، منحصر در متون دینی نیست، کسانی که دین را منحصر در متون می‌دانند، عقل را خارج یا مقابل دین می‌دانند، در حالی‌که در یک نگاه عمیق، همه دستاوردهای عقلی بشر، به نوعی شایسته عنوان دینی بودن است.

جعفرزاده ادامه داد: عقل امری بیرونی یا معارض با دین نیست، نه فقط کتاب و سنت، بلکه عقل نیز یکی از منابع مقبول اسلام است و علاوه بر استفاده از آن در درک و کشف و فهم محتوای کتاب و سنت، به عنوان منعی برای دریافت احکام شرعی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مدير مرکز تدوين متون بنياد بين المللى علوم وحيانى اسراء تصریح کرد: علم، حاصل عقل و وحی است و علم را با وحی و عقل توأمان به‌دست می‌آوریم، عقل وسیله‌ای است که به ما علم و معرفت می‌دهد، وقتی سراغ علم می‌رویم، علم ما یا معرفت ما به دو چیز بیشتر تعلق نمی‌گیرد، قسمت اول متوجه مراد تشریعی پروردگار عالم است.

وی با بیان اینکه همه، این تعریف از دین را قبول دارند که مجموعه‌ای از اخلاق و اعتقاد و احکام است، گفت: ما علم به مراد تشریعی خدای متعال داریم، اراده خداوند در تشریع شریعت، کثرات عالم را با توحید افعالی خدای متعال درست می کند.

محقق و پژوهشگر حوزه علمیه افزود: بین علم دینی و علم به دین تمایز وجود دارد، وقتی محتوای دین تغییر کند محتوای علم هم تغییر می‌کند، علمی که مورد تأیید دین باشد، برگرفته از محتوای دین است و با بیان‌های مختلف مجوز دینی بودن را کسب می‌کند.

وی ادامه داد: جایگاه عقل نیز محل شبهه است که چه کاری انجام می‌دهد، آیا کستره دین را گسترش می‌دهد یا فهم دین می‌کند؟ یکی از منابع دین، عقل است، در بعد هستی دین، عقل چیزی اضافه نمی‌کند بلکه عقل آن‌را به‌دست می‌آورد و معرفت پیدا می‌کند، اما در بُعد معرفتی دین، به این شکل نیست.

جعفرزاده گفت: تلقی معصومانه از وحی متعلق به معصوم است اما در تلقی غیر معصومانه فهم خطا هم وجود دارد، وقتی می‌خواهم با عقل غیر معصومانه به سراغ فهم دین بروم ، به سراغ الفاظ قرآن و روایات می‌روم، اما فهم من از قرآن چگونه به دست می‌آید؟

وی در بخش دیگر سخنان خود اظهار داشت: در بحث اسلامی سازی علوم، تعبیرات مختلفی به کار برده‌اند، به لحاظ موضوع می‌تواند دینی تلقی شود، وقتی فعل، فعل الهی است، اگر عقل انسان بتواند به سراغ علم برود و به معرفت دست پیدا کند، در یک لایه بیان و تبدیل به تئوری است.

مدير مرکز تدوين متون بنياد بين المللى علوم وحيانى اسراء گفت: گاهی دانشمند تجربی یک چیزی فهمیده باشد اما در بازگو کردن آن و نظریه پردازی، با فلسفه الحادی جلو برود و بیان، ملحدانه می‌شود، اما بخشی از معرفت او که صدق در او جاری است، معرفت صادق موجه است، اگر جایی عقل بشر حرکت کرد به دستاورد علمی دست پیدا کرد، آن مقداری که قابلیت علم بودن دارد، علم است اما بیان ملحدانه یا نسبیت‌گرا می‌شود و از شکاکیت سر در می‌آورد.

وی در پایان افزود: در متافیزیک و تجویز استفاده از علم موجود و بحث متافیزیک بر محتوای علم کاملا روشن است، وقتی مبدأ و معاد را به علم اضافه می‌کنیم، نخستین تأثیر آن تحصیح اعتقاد است و جزء اعتقادات دینی قرار می‌گیرد.