به گزارش پایگاه اطلاع رسانی خبر قم به نقل از خبرگزاری برنا از قم، کاروانسرای دیرگچین در دل پارک ملی کویر بر سر راه قدیمی قم به ورامین یا ساوه به ورامین و گرمسار قرار دارد و فاصله آن تا قم حدود ۸۰ کیلومتر است. کاروانسرای دیرگچین در متون تاریخی به نام های “دژ کردشیر”، “دیرالجص” ، “قصرالجص” ،” قصرگچ” ، “قلعه دیر” و “قلعه دیر کاج” خوانده شده است.
وسعت محوطه کاروانسراى دیر گچین به 12 هزار متر مربع مى‌رسد که بناى کاروانسرا با وسعتى حدود 8 هزار متر مربع در میان آن احداث شده است و داراى 43 حجره، ایوان شاه نشین، حیاط خلوت و 8 شترخانه، داراى منظر شاهى و 2 مغازه براى نگهدارى کالا، حمام و مسجد است.
بنای اصلی آن دارای پلان مربع بوده که در چهار گوشه دارای چهار طاق نماست و ورودی آن مستطیل شکل و گنبدی بر بالای آن قرار دارد.
دیرِ گچین، کاروانسرایی است با پلان منظّم چهار ایوانی و مربّعی و حدود صد متر در صد متر. پی بنا در دوره ساسانی گذاشته شده اما ساختمان، در دوره صفوی کامل گشته است. چهار برج در رئوس ساختمان و دو نیم‌برج در ورودی بنا – بخش جنوبی – قرار دارند.
با توجه به قدمت، وسعت و اهمیت کاروانسرای دیر گچین در بیشتر منابع و متون به عنوان مادر کاروانسراهای ایران از آن نام برده شده است. یکی از دلایل نام نهادن کاروانسرای دیر گچین به عنوان مادر کاروانسراهای ایران، وجود کلیه نیازهای اولیه مسافرین (شامل : مسجد، آسیاب، حیات خلوت، حمام و توالت عمومی) در داخل کاروانسرا می‌باشد.
کاروانسرای دیر گچین در حال حاضر به محل نگهداری احشام روستاییان محل تبدیل شده و مالکیت آن نامشخص است . این اثر در تاریخ ۱ مهر ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۱۰۴۰۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
راه های ورود به منطقه :
مسیر اول : جاده آسفالته قم به روستای علی آباد و سپس مسیر خاکی نسبتا هموار تا دیر گچین .
مسیر دوم : چرم شهر ورامین بعد از طی مسافتی در حدود 20 کیلومتر به دیر گچین می رسید.
