به گزارش پایگاه اطلاع رسانی خبرقم (قم‌نا)، هر شهری را به نام سوغات آن می شناسند، استان قم در طول سال میزبان زائران و گردشگران زیادی است سری که به بازار بزرگ قم بزنی زوار و گردشگران زیادی پس از زیارت و سیاحت مشغول خرید سوغات، از سوهان گرفته تا مهر و تسبیح و انگشتری و جانماز و غیره هستند ،در این بین مهره های فیروزه ای رنگ نظرت را به خود جلب می کند.
خر مهره یا مهره های فیروزه ای باستان از خانواده سفال و سرامیک و از جمله صنایع دستی و سوغات منحصر به فرد قم محسوب می شود.
خرید صنایع دستی خاص هر منطقه،به عنوان سوغاتی ماندگار حمایت از صنایع دستی است که نشان از فرهنگ و هنر خاص هر خطه دارد.
با یک خانواده هرمزگانی همراه شدیم.
آقایی ۳۶ ساله در گفت و گو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان ازقم،گفت: با خانواده آمدیم قم زیارت،چشممون خورد به این این مهره های آبی رنگ که کارهای سنتی زیبایی است،کار تزئینی و قیمت مناسبی هم داره، کار داخل و تمام ایرانی است، سوغات همیشه سوهان و گز نیست،این ها کار دست به عنوان سوغات انتخاب کردیم تا یادگاری ببریم برای دوستان و آشنایانمون.
استاد سعادتمند تنها تولید کننده خرمهره در قم، هنرمندی که هنرش بی شباهت به کیمیاگری نیست.
برای مصاحبه با این هنرمند فعال صنایع دستی به محل کارگاهش در جاده کوه سفید رفتیم.
درابتدا خودتان را معرفی کنید؟
سید ابوالقاسم سعادتمند هستم متولد سال ۱۳۳۵ در قم،دانش آموخته ی رشته ی فیزیک از کودکی با پیشه پدرم که هنر سفال وخرمهره بود آشنا شدم،تصمیم گرفتم که حرفه وهنر پدرم را حفظ کنم.
از سابقه قدمت صنعت خر مهره سازی بگوید؟
کوجی،مهره مارو و در نقاط مرکزی ایران به آن خرمهره می گویند، هنری که منحصر به استان قم نخستین محصول سرامیکی ساخت بشر است که قدمتی شش هزار ساله دارد.
این مهره های فیروزه ای باستان ،در همه جای دنیا به رنگ آن آبی ایرانی گفته می‌شود،این را ما نمی گوییم ادعا هم نمی کنیم به اعتبار دانشگاه کَسل آلمان هنر خرمهره در ایران ۶ هزار سال قدمت دارد که من این موضوع را وقتی که در ورکشاپ آلمان شرکت کرده بودم متوجه شدم و در بسیاری از نقاط دنیا روش ساخت آن را با عنوان قم تکنیک می‌شناسند.
هنر اصیل خرمهره سازی را ادامه تا دادم تا حافظ هنر نیاکانم باشم.
خاصیت خرمهره چیست؟
از لحاظ رنگ‌شناسی برخی اعتقاد دارند که رنگ آبی اشعه‌های منفی را جذب می‌کند و سبب شادی و نشاط می‌شود و رنگ آبی زیبای خرمهره باعث جذابیت شده و آرامش خاصی به انسان می‌دهد.
رنگ محبوب اکثر ایرانیان، فیروزه ای و آبی روشن است و بهترین نمونه اش را بر روی این مهره های آبی رنگ که در حقیقت برای آرامشی که رنگ آبی به وجود می آورد می آویزند.
همان طور که می بینید خرمهره تنها مهره نیست جزء وسایل آویزی و تزیینی هم هست در اشکال مختلف، نمادها هم چون ماهی ،ستاره قالب گیری و ساخته می شود وبرخی از افراد از این مهرهها به عنوان زینتآلات استفاده می‌کنند، همچنین خرمهره در تلفیق با صنایع دستی دیگر از جمله جاجیم و گلیم و حتی در لباس و چادر عشایر هم به کار می رود.
خرمهره چگونه ساخته می شود ؟
خرمهره از شش هزار سال پیش تاکنون به شیوه ای کاملا سنتی و باستانی در قم ساخته می شود، مواد اولیه ساخت خرمهره سازی سیلیس ریز و پودر شده ،معروف به سنگ رودخانه ، سریش، پودر گیاه اشنو وقلیاب است.
برای ساختن خر مهره ، ابتدا پودر سنگ سیلیس را باسریش مخلوط می شود و با پودر گیاهی به نام اشنو مخلوط و قلیای خمیر را تهیه می کنند.میزان سریش بسته به مقدار نرمی سیلیس و شکل مهره فرق می کند ، به طور مثال چنانچه سیلیس نرم و ریز باشد سریش کمتری مورد نیاز است و اگر مهره یا ظرف بزرگ و یا حجیم باشد از مقدار بیشتر سریش استفاده می شود.
سپس خمیر را به شکل های مورد نظر که عمدتا به صورت مهره های کروی و دارای سوراخ است، فرم داده مثل دایره ، مثلث ، قلب ، ماه ، ستاره ، ماهی ، صلیب، مدال های آویز وحتی به صورت نگین شبیه نگین های فیروزه که تولیدات فوق به وسیله قالب شکل می گیرد .
نخستین لعاب چشم نواز بشری
و سپس مهره های قالب گیری شده در ظرفی سفالی چیده می شود و هر لایه با لعاب فیروزه ای رنگ پوشانده می شود،گرد لعاب آبی رنگ مهره ها ترکیبی از گیاه اشنون، آهک گرد کوارتز ، کمی زغال و یک در صد اکسید مس است.
مهره های چیده شده در ظروف سفالی را در کوره و در دمای حدود ۸۰۰ درجه سانتیگراد قرار می دهند،و به مدت ۷۲ ساعت در اثر حرارت سریش سوخته ولی شیره گیاه به صورت شیرابه ای آبی رنگ باعث چسبیدن قطعات سیلیس به یکدیگر شده ودر واقع با این گرد لعاب که می بینید در اثر حرارت آبی بسیار طبیعی زیبایی را پدید می آورد .
هنر دست مردم قم به کشور آسیایی و اروپایی صادر می شود
خرمهره، هنر صنعت گران قم علاوه بر داخل کشور به برخی کشورهای آسیایی و اروپایی از جمله ترکیه، عراق، پاکستان، افغانستان، ایتالیا و آلمان صادر می شود.
به گفته استاد سعادتمند هنر دست مردم قم در حدود ۳۰ نمایشگاه خارجی از جمله ایتالیا، آلمان ، تانزانیا، اربیل عراق، سوریه، مراکش ،تونس و در نمایشگاه های داخلی زیادی هم به نمایش درآمده است، وی مهمترین هدف وی از شرکت در این نمایشگاه ها جهانی کردن صنایع دستی قم که آن را به عنوان قم تکنیک می شناسند،بوده است.
وی ادامه داد: هنر خرمهره سازی به صورت مستقیم و غیر مستقیم از مراحل ابتدایی تولید تا فروش برای ۴۰ نفرآقا و خانم اشتغال زایی به همراه داشته است.
این پیشکسوت خرمهره سازی از دغدغه های این هنر برایمان گفت
این پیشکسوت خرمهره سازی گفت:ببینید صنایع دستی هر کشور گویای فرهنگ وتمدن آن شهر است وباید همه مسئولان به این صنعت توجه کنند. آن طور که باید به صنایع دستی وهنرمندانش توجه نمی شود. از زمان پدرم گردشگران خارجی به کارگاه پدرم می آمدند هدیه ای از صنایع دستی ما می گرفت که این خودش یک نوع تبلیغات ، معرفی و بازاریابی محسوب می شد.
با پنجاه سال سابقه در تولید و فروش صنایع دستی به این نتیجه رسیده ام که فروش فردی و یا همان چمدانی جواب نمی دهد و راهگشای مشکل هنرمندان صنایع دستی نیست بلکه باید حمایت دولتی باشد. برای مثال در بحث فروش خارجی بهتر است فروشگاهی در بیرون از ایران ایجاد شود تحت عنوان خانه ایران که هنرمندان دیگر مشکل انبار کالا را نداشته باشند و مطمئنا که این حمایت مسئولان را می طلبد.
هرچند که معتقدم سیستم فروش صنایع دستی باید به عنوان یک هنر بومی و اصیل در مبدأ تولید، عرضه و به فروش برسد چون هدیه وسوغات است که مسافر یا زائر از این شهر با خود می برد. به نظر من این سیستم فروش بهتر است که راهکار آن ایجاد بازار فروش خاص صنایع دستی است.
کارگاه کوچک خرمهره سازی این روزها محلی برای آشنایی گردشگران با این هنر اصیل است
استاد سعادتمند می گوید: راستش را بخواهید دیگر در صنعت خرمهره سازی راز داری فایده ای ندارد، بیشتر به فکر توسعه هستیم تا کسانی که علاقمند هستند بیایند ومراحل ساخت این هنر را یاد بگیرند. خرمهره سازی به این آسانی ها هم که فکر می کنید نیست.در تولید انبوه یک رازهایی وجود دارد که اگر کسی قصد دارد دراین کار بماند باید شاگردی کند تا تمامی فوت و فن کار را بیاموزند. متاسفانه کسانی بودند که در شاگردی دوام نیاوردند و وقتی کار را شروع کردند فقط بازار خرمهره سازی را به هم زدند. البته این بسته به قدرت تشخیص خریدار است که کار با کیفیت را از بی کیفیت تشخیص دهد.
خرمهره سازی در آستانه ثبت جهانی
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری استان قم در گفت و گو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان ازقم،گفت: یکی از وظایف معاونت صنایع دستی حمایت از رشته‌های بومی است. در زمینه هنر خرمهره سازی باید بگویم که با تلاشی که انجام دادیم این هنر به عنوان یک رشته از صنایع دستی به ثبت ملی رسیده است و در آستانه ثبت جهانی است چرا که یکی از هنرهای صنایع دستی است که کاندید ثبت جهانی یونسکو قرار دارد.
وی عنوان کرد:این نوع خرمهره نخستین ساخته ها یا مصنوعات لعاب دار جهان است و ویژگی منحصر به فرد این محصول روش استثنایی لعاب کاری آن است که در دنیا به نام لعاب کاری به روش مدفون سازی و یا فناوری قم نیز شناخته می شود .
وی افزود : این هنر در حال حاضر به صورت منحصر به فرد و جدی در شهر قم وجود دارد و این مصنوعات سرامیکی عموما به رنگ آبی فیروزه ای با شکل های مختلفی تولید می شوند .
استاندارد سازی خرمهره
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری استان قم افزود:استاندارد سازی خرمهره فیروزه ای به عنوان یکی از صنایع دستی منحصر به فرد قم به تصویب رسیده است .
وی افزود:بخش مهمی از میراث فرهنگی گذشتگان ما ،صنایع دستی است که ثبت آن در قالب های مختلف نقش بسزایی در حفظ هنر مصنوعات ساخت دست خواهد داشت .
نصر گفت:هدف از تدوین این استاندارد برداشتن گامی مهم در راستای پایداری و حفظ اصالت این میراث چند هزار ساله بوده است و در تدوین آن صرف نظر از چرایی استفاده از این محصول صرفا به موارد فنی مرتبط با تولید و ویژگی های این محصول پرداخته شده است.
خرمهره سازی تلفیقی از هنر و صنعت و گویای تمدن هفت هزار ساله قم است ، صنایع دستی هر شهر معرف هنر و تمدن چند هزار ساله آن شهر است با خرید صنایع دستی هر شهری که به آن سفر می کنید، در واقع مانعی در برابر از بین رفتن صنعت و بازار آن شهر هستید، صنایع دستی معرف فرهنگ ایرانی و حمایت از آن حمایت از کالای ایرانی است که ذوق و هنر و فرهنگ ایرانی را به یدک می کشد.
