خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: روز اول و آخر ماه خدا همه نگاه‌ها خیره به تلویزیون و گوش‌ها به رادیو و دیگر رسانه‌ها دوخته می‌شود که خبر دیده شدن روی زیبای ماه مخابره شود، فرآیندی که طی چند شب توسط تیم‌های استهلال و رصدگران و منجمان برجسته کشور انجام می‌شود تا صحت شروع ماه مهمانی خدا و عید بندگی برای مردم روزه دار محرز شود.
استهلال ماه یکی از فعالیت‌های نجومی است که سابقه تاریخی دارد و البته به گونه‌ای به ادیان نیز متصل شده است، از ابتدای ورود اسلام شروع ماه قمری را با عنصر مشاهده تشخیص می‌دادند و حتی با گذر قرن‌ها نیز این رسم باقی مانده است و به عنوان یک نماد شرعی هنوز پابرجاست و امروز هم بعد از گذشت ۱۴۳۷ سال هنوز تیم‌های استهلالی در سراسر کشور وظیفه رویت هلال ماه را به نیابت از همه مردم انجام می‌دهند.
استهلال از آنجایی بسیار با اهمیت است که بیشتر مناسک دین اسلام با زمان تناسب دارد و مناسبت‌های دین اسلام بر مبنای گاهشمار قمری است و یک اشتباه در تعیین زمان ماه‌های قمری می‌تواند همه مناسک را یک روز جابه جا کند، در دین اسلام انجام استهلال ماه مستحب و کاری بسیار مهم و با فضلیت شناخته می‌شود.
استحباب استهلال
مهدی پیوندزنی که بخشی از عمر خود را در رصد و استهلال اجرام آسمانی گذرانده و زندگیش با نجوم پیوند خورده است، در رابطه با تشخیص اول ماه قمری در مذهب تشیع به خبرنگار مهر می‌گوید: بنا بر نظر مراجع تقلید شیعه اول ماه به چهار یا پنج شرط ثابت می‌شود، یا باید خود فرد ماه را ببیند که معمولاً برای همه ممکن نیست و امروزه کارایی چندانی ندارد و به همین دلیل راه‌های دیگر از جمله اینکه عده‌ای قابل اطمینان که حرفشان مورد تأیید قرار گیرد و یا دو مرد عادل بگویند که در شب ماه را دیده‌اند، به تعبیر دیگر به هر صورت عنصر اول تشخیص روز اول ماه، رویت و مشاهده است و در غیر این صورت و عدم امکان مشاهده ماه، حکم حاکم شرع می‌تواند تأیید کننده باشد و یا گذشت ۳۰ روز از اول ماه قبل می‌تواند معیاری برای شروع ماه قمری باشد.
به گفته وی فرآیند استهلال ماه امروز با استفاده از نرم افزارهای نجومی آسان‌تر شده است، به گونه‌ای که ابتدا مختصات ماه از روی نرم افزارهای نجومی به دست می‌آید و از طریق آن مکان عملیات استهلال انتخاب می‌شود که به نسبت سختی و آسانی استهلال، وضعیت آب و هوا و اهمیت استهلال مکان‌های متفاوتی انتخاب می‌شود، استهلال‌های آسان و ساده در داخل شهر و استهلال‌هایی که از شرایط خاصی برخوردار است روی قله‌های اطراف شهر انجام می‌شود.
آن طور که پیوندزنی می گوید در استان قم در حال حاضر دو گروه اصلی استهلال فعال هستند که یکی از آن‌ها وابسته به دفتر مقام معظم رهبری و یکی هم وابسته به دفتر آیت‌الله سیستانی است، بیش از دو سال است که بعضی از استهلال‌ها را در مجموعه پارک علم و فناوری استان قم انجام می‌دهند واستهلال‌های حساس و سخت هم در مناطق صعب‌العبور و قله‌های اطراف استان قم از جمله برف انبار انجام می‌شود.
شرایط استهلال ماه
نتیجه کار این گروه‌ها معمولاً در دو شب از سال بسیار با اهمیت می‌شود و همه برای اطلاع از نتیجه کارشان انتظار می‌کشند و در بقیه ایام سال باز هم به فراموشی سپرده می‌شوند.
پیوندزنی استهلال ماه رمضان و ماه شوال را مهم‌ترین عملیات‌های استهلال سال دانسته و اعتقاد دارد از مابقی استهلال‌ها هم اول رجب، آخر رجب، اول ذی القعده و آخر محرم به دلیل اینکه ماه حرام هستند از اهمیت خاصی برخوردار است، از طرف دیگر اول ذی الحجه هم به دلیل تعیین روز عید قربان و حرام بودن روزه در این روز مهم محسوب می‌شود.
رقابت‌هایی که در ثبت رکورد رویت هلال ماه شکل گرفته است از نشانه‌های حضور علاقمندان به نجوم در این عرصه استرئیس مرکز نجوم قرآنی استان قم که مسئولیت تیم استهلال مقام معظم رهبری در قم را برعهده دارد در رابطه با ویژگی‌های استهلال آسان و سخت افزود: یک سری مشخصات شرایط رویت ماه را متفاوت می‌کند، یکی از این شرایط این است که ماه چقدر در زمان غروب خورشید از افق ارتفاع داشته باشد، فاصله ماه از خورشید که در نجوم جدایی زاویه‌ای خوانده می‌شود هر چه بیشتر باشد رویت هلال ماه آسان‌تر است.
پیوندزنی که بیش از ۲۰ سال است در استان‌های مختلف کشور فعالیت‌های نجومی دارد، افزود: هر چه از زمان غروب خورشید بگذرد دیدن هلال ماه ممکن‌تر می‌شود چون نور خورشید کمتر شده و دیدن هلال راحت‌تر است، در واقع فاصله بیشتر بین ماه و خورشید سبب می‌شودکه ماه دیرتر غروب کند و همین عامل راه حلی برای رویت هلال ماه خواهد بود.
مدیر مرکز نجوم قرآنی استان قم چرخش ماه و خورشید و فاصله به این دو را در سختی و آسانی هلال ماه مؤثر دانسته و گفت: خورشید و ماه هر کدام بر اساس چرخش ۳۶۰ درجه‌ای خود، درلحظه ابتدایی ماه قمری در سمتی قرار می‌گیرند. اختلاف سمت ماه و خورشید برای استهلال هلال ماه مهم است، این اختلاف هر چه بیشتر باشد رویت هلال ماه راحت‌تر انجام می‌شود.
به گفته وی فاز ماه هم از دیگر عوامل مهم در تشخیص هلال ماه است، فاز ماه به میزان روشنایی ماه به درصد گفته می‌شود که در ماه شب ۱۴ صد درصد است و ماه محاق به صفر می‌رسد، در واقع هر چه فاز ماه بیشتر باشد یعنی ماه پرنورتر است و در نتیجه رویت هلال ماه آسان‌تر می‌شود که این نور نیز به طرز قرار گیری خورشید، زمین و ماه در مسیر یکدیگر و میزان بازتاب نور خورشید توسط ماه بستگی دارد.
رقابت در ثبت رکورد رؤیت ماه
وی گفت: استهلال ماه فارغ از اهمیت دینی و فقهی آن امروز به یک فعالیت نجومی تبدیل شده است که استقبال جوانان بسیاری را که از علاقمندان به نجوم و اجرام آسمانی است به همره داشته است، رقابت‌هایی که در ثبت رکورد رویت هلال ماه شکل گرفته است از نشانه‌های همین حضور علاقمندان به نجوم در این عرصه است که البته نیاز به تجهیزات پیشرفته و متناسب نیز دارد.
پیوند زنی تا کید کرد: بعضی اوقات خود هلال ماه بدون اهمیت زمان اول ماه قمری اهمیت پیدا می‌کند، یعنی ممکن است با توجه به ۳۰ روزه شدن ماه اول ماه قمری قطعیت پیدا کند، اما رویت هلال همچنان اهمیت خود را از دست نمی‌دهد چرا که ممکن است به رکوردهای رویت نزدیک باشد و بحث رقابت در زمان رویت هلال ماه مطرح می‌شود.
رئیس انجمن نجوم قرآنی قم شرکت منجمان و نجوم دوستان قمی در این عرصه رقابتی را نیازمند تأمین تجهیزاتی می‌داند که در استان قم فراهم نیست.
به اعتقاد وی هرکدام از ویژگی‌های رؤیت ماه در سطح بین‌الملل رکورددارد اما ما در این مسئله بسیار ضعیف هستیم، در بحث رکودشکنی از امکانات بسیار پیشرفته‌ای ازجمله تلسکوپ‌های ۱۶ اینچ و ۱۴ اینچی، تلسکوپ‌های رباتیک و شکستی استفاده می‌شود اما در استان قم امکانات نجومی در سطح بسیار محدود و ابتدایی است.
در آستانه عید فطر باز هم دوربین‌های دو چشمی روی پایه‌هایشان سوار شدند و لنزها وتلسکوپ ها انتظار کشیدند تا روی ماه خداوند را ببوسند و نویدبخش ماه شوال و رسیدن عید بندگی خداوند باشند.
