خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه-علی کریمی: حدثنا محمد بن القاسم بن عبید معنعنا عن ابی عبد الله ـ علیه السلام ـ إنه قال: «انا انزلناه فی لیلة القدر ، اللیلة فاطمة و القدر الله فمن عرف فاطمة حق معرفتها فقد ادرک لیلة القدر و انما سمیت فاطمة لأن الخلق فطموا عن معرفتها» ؛
فرات کوفی در کتاب روایی تفسیر قرآن می گوید : محمد بن قاسم از امام صادق به صورت مرسل این گونه روایت کرد که حضرت فرموده است:
«مراد از لیله فاطمه و مراد از قدر خداوند است؛ پس هر کس فاطمه را به درستی بشناسد، شب قدر را درک کرده است و فاطمه به آن جهت فاطمه نامیده شده است که خلق از کنه معرفتش بریده شده و عاجزاند».(۱)
ر وایت کلینی در اصول کافی
کافی مرحوم کلینی آن را با ذکر سلسله سند از علی بن ابراهیم ـ ثقه از محمدبن علی ابو سمینه که امثال ابن ولید از او نقل روایت کرده اند وایضا باید درنظر داشت که محمدبن‌علی أبو سمینه ازاصحاب امام رضا است ، ازاو ۳۸۶ روایت (بادرنظرگرفتن طرق مختلف سند) درموضوعات فقهی، عقیدتی واخلاقی درکتب أربعه نقل شده است و افرادی چون ابن ولید از او روایت قبول کرده اند و وی در اسناد کامل الزیارات است(۲) واگر برخی محمد بن علی اشعری فرض کنند که وی ثقه و تمام است از حسن بن راشد مولی بنی العباس که وثاقت او را اثبات نموده اند (۳) از یعقوب بن جعفربن ابراهیم جعفری که مجهول لغوی دارای ایمان است و قول وی قبول کما اینکه قاعده این است که :« جهالت راوی به معنای نشناختن حال او از جهت آن که در کتب رجال، تصریحی به ذکر او یا مدح و ذم او نشده است، باعث نمی‌شود که ما به ضعف سند یا طعن آن حکم دهیم» (۴)، نقل کرده است؛ (راویانی که در سلسله سند این روایت واقع شده است، در کتب رجالی مورد اعتماد و برخی از آنها علاوه بر این که ثقه هستند ، از علمای بزرگ شیعه و از اصحاب ائمه ـ علیهم السلام ـ می باشند؛ نظیر علی بن ابراهیم )
روایت این است : یعقوب بن جعفر می گوید: ما در مزرعه عریض (بیرون شهر مدینه) کنار امام موسی بن جعفر بودیم که مردی نصرانی از شام خدمت آن حضرت شرفیاب شد و از حضرت سؤالاتی نمود؛ بعد از رد و بدل شدن سئوال و جواب هایی میان امام و آن مرد نصرانی؛ مرد نصرانی از تفسیر بطن و تأویل آیات اول سوره دخان که می فرماید: «حم و الکتاب المبین انا انزلناه فی لیلة مبارکة انا کنا منذرین فیها یفرق من کل امرحکیم» از امام سؤال کرد ؟
حضرت فرمود: «منظور از «حم» محمد ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ است که در کتاب هود ثبت شده است و مراد از «کتاب مبین» امیرالمومنین است و مقصود از «لیلة» فاطمه است و اما قول خداوند که: «در آن ممتاز شود هر امر محکمی» معنایش آن است که برآید از فاطمه خیر بسیاری: مرد حکیم و مرد حکیم و مرد حکیم. سپس آن مردان حکیم را توصیف می فرماید که همان پیشوایان معصوم از نسل فاطمه ـ سلام الله علیها ـ می باشند».(۵)
بنابراین با توجه به روایت دوم می توان گفت روایت اول هم که از نظر سندی ضعیف بوده با این روایت معتبر، مستند می شود.
از تمام مطالب مهم تر این نکته است که: با انغماض از بحوث رجالی پیرامون سند روایت، با قاعده ی مسلم « تسامح در ادله سنن » این روایت پابرجا و ثابت است چرا که :
شهید ثانی در یکی از کتاب‌های حدیث‌شناسی خود می‌گوید: «بیشتر علما، عمل به خبر ضعیف را در مثل فضائل اعمال جایز دانسته‌اند.»(۶)
ایضا شیخ اعظم انصاری نیز بیان نموده اند :
«قاعده تسامح در ادله سنن شامل حکایت فضائل اهل بیت(ع) و مصائبشان هم می‌شود، که از طریق روایت ضعیف ( در صورت پذیرش ضعف)به ما رسیده است ...»(۷)
وبدیهی است که این روایت شریفه نهایتا اشخاص را به کنه حقیقت لیالی قدر یعنی حضرت زهرا (س) ارجاع می دهد و چه مستحبی ازین بالاتر! و اکنون نیز ما در مقام ذکر منقبت و فضلی از فضائل بانوی عترت (س) هستیم.
ایضا بزرگانی چون علامه مجلسی نیز بیان نموده اند :
«علامه در جای دیگربا توجه به آیه حم و الکتاب المبین انا انزلناه فی لیله مبارکه می نویسد :« تعبیر از فاطمه به لیله به اعتبار عفاف و مستوریت ایشان از خلایق از جهت صورت و رتبه (شأن و مقام) است. علاوه بر این خیر (خوبی، رحمت) از آن حضرت بدون واسطه صادر می شود. سپس می نویسد: این بطن آیه است که ظاهر آیه نیز به آن دلالت دارد. زیرا نزول قرآن در شب قدر، هدایت خلق و ارشاد آن ها به شرایع دینی و ثبات آن ها بر حق تا انقضاء دنیا، جز با وجود امامی که تمامی حوائج مردم را می داند امکان پذیر نیست. و این امر به نصب حضرت امیر ـ علیه السلام ـ و قرار دادن ایشان به عنوان مخزن علم قرآن ـ هم از جهت لفظ و معنی و هم از جهت ظاهر و باطن، محقق شد. تا مصداق کتاب مبین شود و این امر هم چنین با ازدواج آن حضرت با سید النساء (فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ ) محقق شد تا از آن دو وجود، ائمه اطهار تا روز قیامت دوام داشته باشد. »(۸)
بنابراین :حقیقت وجود فاطمه مانند شب قدر پنهان است و کُنه ذات فاطمه(س) قابل معرفت برای همه آفریدگان نیست. اما عده‌ای از خواص خلق که پیامبر اکرم(ص) و اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) هستند که می‌دانند لیلة القدر چیست و مقام فاطمه را هم درک می‌کنند.
بنابراین، این روایت به معنای آن نیست که هیچ انسانی نمی‌تواند مقام فاطمه(س) را بشناسد؛ بلکه انسان کامل می‌تواند مقام انسان کامل را بشناسد، پس پیامبر خدا(ص) به عنوان انسان کامل و برترین مخلوق خداوند مقام شامخ فاطمی را درک کرده است.
البته، اگر نخواهیم معرفت مقام حضرت فاطمه(س) را منحصر به پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) کنیم؛ می‌توان گفت معرفت مقام مطهر فاطمه زهرا(س) دارای مراتبی است. عده‌ای از اولیای الهی بخشی از آن‌را درک می‌کنند، اما معرفت و درک عمیق‌تر آن مخصوص پیامبر خدا(ص) و ائمه(ع) است و هر مقداری که مقام فاطمه زهرا(س) درک شود به همان مقدار لیلة القدر هم درک می‌شود.
خداوند خدشه کنندگان در این روایت را هدایت نماید!
پی نوشت و منابع :
۱-فرات کوفی، ابوالقاسم، تفسیر فرات کوفی، تهران، سازمان چاپ و نشر وزارت ارشاد، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۸۱.
۲-اگر ابوسمینه ضعیف هم حساب شود قاعده تسامح در ادله سنن جابر است.
۳-(معجم رجال الحدیث، خوئی، ج۵، ص۳۱۲-۳۱۳؛موسوعة الإمام الخوئی، ج۲۱، ص۴۰۹.)
۴-الرواشح، میرداماد، صص ۶۰- ۶۱
۵-کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، (کتاب حجت)، قم، اسوه، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش، ج۳، ص۳۸۶
۶-عاملی(شهید ثانی)، زین الدین بن علی، الرعایة فی علم الدرایة، ص ۹۴، قم، مکتبة آیة اللّه المرعشی النجفی ۱۴۱۳ق؛ انصاری، مرتضی، رسائل فقهیة، ص ۱۵۷ – ۱۵۸، قم، مجمع الفکر الاسلامی، چاپ چهارم، ۱۳۸۹ش
۷-رسائل فقهیة، ص ۱۵۸
۸-مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، موسسه الوفاء، ۱۴۰۴ ،ج۴۳ ،ص ۲
